غلبه کمیت بر کیفیت در ادبیات دفاع مقدس مشهود است

«محسن حیدریان فرد» شاعر، نویسنده و پژوهشگر فعال در حوزه دفاع مقدس معتقد است: بزرگ‌ترین آسیب در حوزه ادبیات دفاع مقدس، توجه بیش‌ از اندازه به کمیت به‌جای کیفیت است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در گلستان، «محسن حیدریان‌فرد» دانش‌آموخته ادبیات فارسی، شاعر و نویسنده، پژوهشگر تاریخ شفاهی، فعال فرهنگی و هنری و مدیر اجرایی انتشارات «امرتات» در گنبدکاووس استان گلستان است. از وی کتابی با عنوان «تا روز دوم» روانه بازار نشر شده و چندین کتاب دیگر در حوزه ادبیات و تاریخ شفاهی دفاع مقدس در دست چاپ است. با او درباره آثارش، اهل‌قلم و آثار نویسندگان گنبدکاووس ویژه دفاع مقدس و جایگاه تاریخ شفاهی و شعر مقاومت در استان گلستان به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه ازنظر مخاطبان می‌گذرد.

تا به امروز از شما کتاب «تا روز دوم» از مجموعه فاتحان خرمشهر روانه بازار نشر شده است. لطفاً درباره این کتاب و آثاری که در دست تألیف و چاپ در حوزه دفاع مقدس دارید، برایمان بگوئید.

کتاب «تا روز دوم» به زندگی «محمدابراهیم عجم» فرمانده یکی از گردان‌های حاضر در فتح خرمشهر اختصاص داشت. درواقع مجموعه کتاب‌هایی از خاطرات فرماندهان عملیات فتح خرمشهر از سراسر کشور گردآوری شد که کتاب «تا روز دوم» یکی از کتاب‌های این مجموعه بود که از استان گلستان انتخاب و به چاپ رسید. این اثر یکی از اولین کتاب‌هایی بود که از استان گلستان به همت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس گردآوری و نوشته شد و پس از تائید بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس کشور (تهران) به چاپ رسید. مصاحبه، نگارش و ویرایش این کتاب را خودم انجام دادم و از سوی نشر صریر به چاپ رسید و در تهران در کنار دیگر آثار مجموعه فاتحان خرمشهر رونمایی شد.

پس از چاپ کتاب «تا روز دوم» به خاطر شرایط خاص زندگی و مشغله کاری چند سالی از نوشتن دور بودم و بالاخره در همین چند سال گذشته دوباره نوشتن کتاب در حوزه دفاع مقدس را دوباره شروع کردم. در حال حاضر نیز چهارکتاب با عناوین دو پازا (بر اساس زندگی سردار علی ملک شاه کوهی)، بازمانده کارخانه نمک فاو (بر اساس زندگی سرهنگ جانباز امیر هوشنگ کمیلی)، به خانه برخواهم گشت (بر اساس زندگی آزاده جانباز موسی‌الرضا برزعلی) و بی خداحافظی (بر اساس زندگی شهید احمد شکی) نوشته‌ام که به‌زودی توسط انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان گلستان چاپ خواهند شد. در این کتاب‌ها نیز به زندگی سرداران و فرماندهان دفاع مقدس پرداخته‌ام و سعی کرده‌ام که در این آثار پا را از گزارش‌نویسی فراتر گذاشته و کتابی در قالب خاطره – داستان بنویسم.

شما در کنار فعالیت در حوزه تاریخ شفاهی، به‌عنوان شاعر فعالیت دارید. کمی درباره فعالیت خود و نیز شاعران و اهل‌قلم گنبدکاووس در حوزه دفاع مقدس و نیز آثاری که در این شهرستان و منطقه شرق گلستان با محوریت دفاع مقدس منتشرشده است، بگویید.

شعر از سال ۸۰ دغدغه اصلی من بود و فعالیت در حوزه ادبیات را با سرودن شعر آغاز کردم و علاقه‌ی خاصی به این حوزه دارم. هرچند که در حوزه شعر دفاع مقدس به‌صورت تخصصی کار نکرده‌ام. درواقع بیشتر شاعران زمانی وارد بحث دفاع مقدس و سرودن شعر در این حوزه می‌کنند که جشنواره‌ای در کار باشد؛ البته این مسئله باید آسیب‌شناسی و ترمیم شود چراکه شعر وسیله‌ای است که همواره در طول تاریخ توانسته است بار فرهنگ را به دوش بکشد و حافظ ارزش‌ها باشد.

شعر می‌تواند آنچه به‌عنوان ارزش فرهنگی و بومی می‌شناسیم را به آیندگان انتقال دهد اما متأسفانه در سطوح بالای مدیریت فرهنگی کشور نیز فکری به حال شعر آئینی و دفاع مقدس نشده و همواره از شعر به‌عنوان وسیله‌ای تزئینی در مراسم‌ها و همایش‌ها استفاده‌شده است.

در شهرستان گنبدکاووس نیز شاعران در حوزه دفاع مقدس فعالیت‌هایی داشته‌اند و اشعار خوبی نیز سروده‌اند. شاعران خوبی در شهرستان گنبدکاووس حضور دارند که توانسته‌اند در شعر دفاع مقدس خودی نشان داده و به کسب جوایز کشوری نیز نائل بشوند؛ البته بعضاً عزیزانی هم تلاش کرده‌اند با نگاهی متفاوت و به‌صورت جدی به حوزه شعر دفاع مقدس ورود کنند. به‌طور مثال آقای کریمیان که درزمینهٔ شعر کودک فعالیت دارند و خود از عزیزانی هستند که دفاع مقدس را از نزدیک لمس کرده‌اند. وی چندین جلد کتاب در قالب شعر (کتاب) کودک با موضوع شهدای گنبدکاووس آماده کرده و به چاپ رسانده و اتفاقاً تعدادی از آن‌ها نیز در انتشارات امرتات شهرستان گنبدکاووس بچاپ رسیده است.

این کتاب‌ها با تصویرگری زیبا و حرفه‌ای آماده‌شده است؛ اما حتی از این نویسنده عزیز هم به‌درستی حمایت نشده و او تمام هزینه‌های چاپ کتاب را شخصاً تقبل کرده و گاهی نیز از ارگان‌ها و سازمان‌ها مرتبط و غیر مرتبط (با دوندگی زیاد) کمک‌هایی جهت چاپ دریافت کرده است.

با این وضعیت باید حق داد که شاعران نیز رغبتی به فعالیت در این زمینه نداشته باشند. به باور من اگر می‌خواهیم شاعران در حوزه دفاع مقدس با جدیت فعالیت کنند باید مسئله دفاع مقدس را به‌صورت جدی موردبررسی قرارداد و با تبلیغات درست و برنامه‌ریزی حرفه‌ای در حوزه فرهنگی، شاعران و نویسندگان را به این حوزه علاقه‌مند کرد.

امسال دفاع مقدس ما چهل‌ساله شد. به‌عنوان یک فعال در حوزه‌ تاریخ شفاهی و شعر مقاومت و پایداری، جایگاه این حوزه را به لحاظ تألیف و حمایت از نشر در میان مسئولان و اهل‌قلم استان گلستان چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حوزه ادبیات دفاع مقدس متأسفانه همواره مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته است. البته معتقدم متأسفانه بزرگ‌ترین آسیب در این حوزه، توجه بیش‌ازاندازه به کمیت به‌جای کیفیت است. به‌عبارت‌دیگر تعداد کتاب‌های چاپ‌شده همواره مهم‌تر از کیفیت آثار بوده و این مسئله نه در این استان بلکه در کل کشور رایج است. ارگان‌هایی که مسئولیت گردآوری و نشر آثار دفاع مقدس را به‌عنوان وظیفه به عهده‌دارند همواره بر بیشتر شدن تعداد آثار چاپی خود اصرار داشته و کیفیت را فدای کمیت و متعاقباً کیفیت را فدای رزومه و بیلان کاری می‌کنند.

این امر باعث می‌شود که تعداد بسیار زیادی از آثار در این حوزه تولید شود که متأسفانه به خاطر کیفیت پایین، مورد استقبال قرار نمی‌گیرد و این تولید انبوه آثار بی‌کیفیت باعث می‌شود آن کتاب‌هایی که کیفیت مناسب و حتی گاها خوبی دارند در لابه‌لای انبوهی از آثار بی‌کیفیت گم‌شده و به چشم نیایند و مخاطب نیز وقتی با انبوهی از آثار بی‌کیفیت مواجه می‌شود ناخودآگاه علاقه خود را به این حوزه از دست می‌دهد.

دیگر آسیبی که این حوزه از ادبیات را درخطر فراموشی قرار داده، کلیشه گرایی است. کلیشه‌هایی که در طول سال‌های گذشته بیش ‌از اندازه موردتوجه قرارگرفته و آسیب جدی به ادبیات دفاع مقدس زده است. البته باید گفت که در ادبیات دفاع مقدس چه در زمینهٔ شعر و یا داستان و خاطره و… چندین مسئله‌ی آسیب‌زا وجود دارد که قابل‌ذکر در اینجا نیست و نیاز به کارشناسی و برنامه‌ریزی و حمایت و نظارت دقیق از سوی ارگان‌های فرهنگی و مرتبط دارد تا این حوزه را به سطحی بالاتر هدایت کند.

در استان گلستان نیز همچون کل کشور با توجه به مواردی که ذکر کردم برای اینکه نویسندگان و فعالان فرهنگی و ادبی در این حوزه فعال‌تر باشند باید برنامه‌ریزی دقیق و درست و حمایت مالی مناسب وجود داشته باشد تا نویسندگان بتوانند با خیالی آسوده‌تر و در مسیری درست به فعالیت در این حوزه بپردازند و با تولید آثار خوب و خواندنی مخاطب عام را به سمت ادبیات دفاع مقدس سوق دهند.

به باور صاحب‌نظران، کتب دفاع مقدس بخشی از شجره‌نامه ایرانیان در عصر معاصر است. با توجه به چندفرهنگی بودن استان گلستان و همچنین اعلام این موضوع توسط برخی از مسئولان گلستان که بناست سند چشم‌انداز فرهنگی استان با محوریت ارزش‌های دفاع مقدس تدوین شود، به نظر شما ضروری است چه موضوعات و رویکردهایی با محوریت ثبت، تألیف و نشر تاریخ شفاهی از حضور اقوام گوناگون در دفاع مقدس در این سند لحاظ شود؟

چند فرهنگی بودن استان گلستان به عبارتی به معنای وجود شهدا، جانبازان و آزادگانی در همه‌ی اقوام است. افرادی که در استان گلستان با قومیت‌های مختلف زندگی می‌کنند و روزگاری در کنار هم در جبهه بوده و دوشادوش هم جنگیده‌اند. جنگ می‌تواند آدم‌ها را به هم نزدیک کند و باعث ایجاد فرهنگی یکپارچه شود. فرهنگی بیرون آمده از دل‌دردها و رنج‌ها و اشک‌ها و لبخندها؛ فرهنگی که به‌واسطه‌ی وجود نقطه اشتراکی جمعی به وجود آمده و فرهنگ‌های مختلف را باوجود تمام تفاوت‌ها در نقطه‌ای خاص و موضوعی منحصربه‌فرد به هم مرتبط می‌کند و می‌چسباند. جنگ به‌تنهایی نمی‌تواند فرهنگ یک ملت را بسازد؛ حتی اگر دفاع باشد اما می‌تواند نقطه‌ی اشتراکی باشد که فرهنگ ملتی را به سمت و سویی یکسان هدایت کرده و اتحادی جمعی به وجود بیاورد.

هرچند سند چشم‌انداز فرهنگی موضوعی کلی است که نباید با محوریت موضوعی خاص (حتی اگر آن موضوع دفاع مقدس باشد) گردآوری و تدوین شود اما در تدوین سند چشم‌انداز فرهنگی استان می‌توان موضوع دفاع مقدس را به‌عنوان نقطه اشتراک فرهنگی اقوام مختلف در دوره‌ی معاصر در نظر گرفت و در راستای ایجاد فرهنگی ملی و یکپارچه از آن سود برد. این امر می‌تواند (درصورتی‌که به‌درستی انجام شود) در آینده باعث ایجاد اتحاد و یکپارچگی فرهنگی در عین حفظ فرهنگ اقوام مختلف شود.

اقوام مختلف به‌طور عام در دفاع مقدس نقشی یکسان بازی کرده و حضور پررنگی داشته‌اند، لذا ثبت و حفظ خاطرات و اسناد مرتبط با آن روزها و انتقال درست آن‌ها به آیندگان می‌تواند نسل‌های آینده را در پیچ‌های خاص و حساس تاریخی که ممکن است باعث بروز اختلافات قومی و فرهنگی شود، هدایت کرده و از بروز درگیری‌ها و جدایی اقوام جلوگیری کند.

دفاع مقدس به‌خودی‌خود همان‌گونه که ۴۰ سال پیش باعث ایجاد یکپارچگی در میان اقوام شد، هم‌اکنون و در آینده نیز (در صورت برنامه‌ریزی و ثبت و ضبط و انتشار و انتقال درست به آیندگان) باعث ایجاد یکپارچگی ملی و فرهنگی بوده و نقطه‌ی اشتراک تاریخی – فرهنگی ایرانیان در عصر حاضر باشد. نقطه‌ای درخشان همچون بسیاری از نقاط روشن تاریخ ایران که همواره باعث افتخار ما بوده و همواره همه‌ی ایرانیان را در قابی مشترک قرار داده است.

منبع: خبرگزاری کتاب ایران ( IBNA.ir)

http://www.ibna.ir/vdcenp8wwjh8oxi.b9bj.html